Terug naar thema

Het opleiden van professionals voor de toekomst

  • Gepubliceerd:
Vrouw schrijft op whiteboard

Een nieuwe, grensoverstijgende manier van leren en werken wordt steeds belangrijker in onze huidige samenleving. Snelle ontwikkelingen en veranderingen maken de aard van vraagstukken complexer. Zoals de vele uitdagingen op het gebied van duurzaamheid, transities in de zorg of op het gebied van bevolkingsgroei.

Het oplossen van dergelijke vraagstukken vraagt om een integrale aanpak en  professionals die daarvoor zijn toegerust (Chan, 2014;Chan, S. (2014). Crafting an occupational identity: Learning the precepts of craftmanship through apprenticeship. Vocations and Learning, 7(3), 313-330. 10.1007/s12186-014-9117-9
Hager, 2019).Hager, P. (2019). VET, HRD, and workplace learning: Where to from here? In D. Guile, & L. Unwin (red.), The Wiley Handbook of Vocational Education and Training (pp. 63-80). Wiley Blackwell. 10.1002/9781119098713
Hogescholen en universiteiten staan daarmee voor een steeds grotere uitdaging om professionals op te leiden voor een arbeidsmarkt die continu in beweging is.

De uitdaging voor het hoger onderwijs

Van toekomstige professionals wordt meer en meer verwacht dat zij zich kunnen aanpassen aan nieuwe kennis en inzichten, maar ook dat ze zelf bij kunnen dragen aan kennisontwikkeling en innovatie. In dit kader ligt de uitdaging voor het hoger onderwijs om het curriculum en de leeromgeving zo in te richten dat studenten handvatten krijgen om zich met een diploma op zak een leven lang te blijven ontwikkelen en innoveren. De meer traditionele curricula binnen het hoger onderwijs zijn sterk gericht op het verwerven van kennis en vaardigheden om die vervolgens toe te passen en verder te ontwikkelen in een werkcontext (transfer genoemd). Door gericht werken en met veel herhaling bereiken zij het niveau van routine-experts (Van Tartwijk et al., 2020).Van Tartwijk, J., Van Dijk, E., Kluijtmans, M., & Van der Schaaf, M. (2020). Hoe leraren hun expertise ontwikkelen. In: Snoek, M., Van Tartwijk, J. & Pauw, I. (Reds.) (2020). Leraar: een professie met perspectief. Deel 1: Een veelzijdig beroepsbeeld. Meppel: Ten Brink Uitgevers. ISBN: 978 90 77866 54 2
Moderne, innovatieve curricula leggen niet alleen nadruk op het ontwikkelen van deze routine expertise, maar ook expliciet op het verwerven van vaardigheden om af te kunnen wijken van bestaande routines, bijvoorbeeld als zich een onverwacht probleem voordoet. Dit is ook belangrijk omdat een opleiding studenten niet voor alle situaties en vraagstukken kan opleiden. Er zullen steeds weer nieuwe en onverwachte dingen gebeuren die vragen om een andere oplossing dan waar iemand wellicht vertrouwd mee is. Deze problemen worden ook steeds vaker opgelost door middel van samenwerking vanuit meerdere disciplines.

Om deze uitdaging op te pakken is het belangrijk dat bachelor- en masteropleidingen binnen hogescholen en universiteiten een omgeving bieden waarin studenten worden aangezet tot competentieontwikkeling. Hierbij vullen individuele competentieontwikkeling en meer collectieve competentieontwikkeling elkaar aan (Gibbons et al., 1994).Gibbons, M., Limoges, C., Nowotny, H., Schwartzman, S., Scott, P., & Trow, M. (1994*).* The new production of knowledge: The dynamics of science and research in contemporary societies. Sage. https://dx.doi.org/10.4135/9781446221853
Belangrijke kenmerken van een dergelijke omgeving zijn als volgt. Een omgeving met aandacht voor de ontwikkeling van competenties op het gebied van onder andere ‘boundary crossing’. Dit wil zeggen dat (aankomende) professionals grenzen tussen soms sterk verschillende werelden zoeken én benutten om tot innovatieve resultaten te komen (Akkerman & Bakker, 2011).Akkerman, S. F., & Bakker, A. (2011). Boundary crossing and boundary objects*. Review of educational research*, 81(2), 132-169. https://doi.org/10.3102/0034654311404435
Een omgeving waarin zij leren om  interprofessioneel samen te werken (WHO, 2010)World Health Organization. (2010). Framework for action on interprofessional education and collaborative practice. Geneva: WHO. Geraadpleegd op 17 mei 2022, van https://www.who.int/publications/i/item/framework-for-action-on-interprofessional-education-collaborative-practice
en te leren in netwerken (Dauwerse et al., 2019).Dauwerse, L., De Vijlder, F., & Weijze, S. (2019). De netwerkprofessional: een lerende werker. In: W. Kuijer-Siebelink, S. Weijzen & F. De Vijlder (red.) Grensoverstijgend samenwerken, leren en opleiden in het sociaal en gezondheidsdomein. HAN University of Applied Sciences. Geraadpleegd op 17 mei 2022, van https://www.han.nl/projecten/2021/succesvol-samenwerken-in-wijknetwerken/toolbox/kennisproducten/5330-BoekjeGrensoverstijgendsamenwerkenenlerenONLINE.pdf
Een omgeving waarin de ontwikkeling van flexibele expertise en adaptieve vaardigheden bij studenten complementair is aan de ontwikkeling van de juiste routine expertise (Bohle Carbonell & Van Merriënboer, 2020;Bohle Carbonell, K., & Van Merriënboer, J.J.G. (2020). Adaptive expertise. In: P. Ward, J.M. Schraagen, J. Gore & E. Roth (Eds.), The Oxford handbook of expertise. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198795872.013.12
Spiro et al., 2020;Spiro, R.J., Feltovich, P.J., Gaunt, A., Hu, Y., Klautke, H., Cheng, C., Clemente, I., Leahy, S., & Ward, P. (2019). Cognitive flexibility theory and the accelerated development of adaptive readiness and adaptive response to novelty. In: P. Ward, J.M. Schraagen, J. Gore & E. Roth (Eds.), The Oxford handbook of expertise. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198795872.001.0001
Ward et al., 2018). Ward, P., Gore, J., Hutton, R., Conway, G. E., & Hoffman, R. R. (2018). Adaptive skill as the conditio sine qua non of expertise. Journal of applied research in memory and cognition, 7(1), 35-50. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.jarmac.2018.01.009

In de volgende paragraaf gaan we dieper in op de ontwikkeling van de hierboven omschreven parallelle soorten van expertise bij studenten binnen het hoger onderwijs: routine expertise en adaptieve expertise.

Routine expertise en adaptieve expertise

Zoals in de vorige paragraaf beschreven, vraagt de dynamische arbeidsmarkt om studenten met verschillende soorten expertise, opgedaan in het hoger onderwijs. Enerzijds betreft het de ontwikkeling van expertise die vrij direct in te zetten is in het beroep of de sector waarvoor studenten worden opgeleid, ook wel routine expertise genoemd. Routine expertise verwijst naar het uitvoeren van hoogwaardige procedures om efficiënt en nauwkeurig te kunnen handelen. Anderzijds is het van belang dat studenten in het hoger onderwijs vaardigheden opdoen om routines aan te kunnen passen wanneer omstandigheden daar om vragen. Deze vorm van non-routine expertise wordt ook wel adaptieve expertise genoemd. Adaptieve expertise wordt gezien als de kracht om nieuwe oplossingen voor professionele problemen te bedenken of zelfs nieuwe probleemoplossende methoden te ontwikkelen. Volgens Hatano en Inagaki (1986)Hatano, G., & Inagaki, K. (1986). Two courses of expertise. In H. Stevenson, H. Azuma, & K. Hakuta (Eds.), Child development and education in Japan (pp.262–272). Freeman.
kunnen routine expertise en adaptieve expertise als twee uiteinden van dezelfde dimensie beschouwd worden. De ontwikkeling van adaptieve expertise is lastiger te herkennen en te definiëren dan de ontwikkeling van routine expertise. Daardoor is het nog moeilijker om in te passen in het hoger onderwijs. Hieronder gaan we dieper in op (de ontwikkeling van) beide vormen van expertise.

Routine expertise

Routine wordt doorgaans opgebouwd door ervaring. Hierdoor ontwikkel je een kennisbasis in het langetermijngeheugen. Meestal groei je hiermee nog niet uit tot een expert. Over het algemeen ontwikkelt expertise zich in de eerste jaren waarin men een beroep uitoefent sterk. Vervolgens stabiliseert het zich op een relatief laag niveau (Van Tartwijk et al., 2020).Van Tartwijk, J., Van Dijk, E., Kluijtmans, M., & Van der Schaaf, M. (2020). Hoe leraren hun expertise ontwikkelen. In: Snoek, M., Van Tartwijk, J. & Pauw, I. (Reds.) (2020). Leraar: een professie met perspectief. Deel 1: Een veelzijdig beroepsbeeld. Meppel: Ten Brink Uitgevers. ISBN: 978 90 77866 54 2
Om toch een expertniveau in taakuitvoering te bereiken is het nodig om bewust en gericht te trainen op verbetering van de taakuitvoering, zoals professionele musici en topsporters doen. Dit cyclische proces van verbetering, vaak onder begeleiding van een coach, wordt deliberate practice genoemd. Experts ontwikkelen hierdoor routines waarmee zij hun taken heel efficiënt en effectief uit kunnen voeren. In veel professionele domeinen vindt deze deliberate practice plaats tijdens het werk omdat de mogelijkheden om in een trainingssituatie systematisch te werken aan verbetering beperkt zijn of ontbreken. Een docent of een chirurg ontwikkelt zich vooral in de praktijk tot een expert. In dergelijke domeinen kunnen professionals hun taakuitvoering verbeteren door tijdens het werken aan alledaagse taken doelgerichte inspanning te leveren om expertise in hun domein te vergroten.

Adaptieve expertise

Adaptieve expertise gaat over het kunnen omgaan met verandering (Hatano & Inagaki, 1986)Hatano, G., & Inagaki, K. (1986). Two courses of expertise. In H. Stevenson, H. Azuma, & K. Hakuta (Eds.), Child development and education in Japan (pp.262–272). Freeman.
en uit zich in adaptive performance, het zichtbare gedrag van een adaptieve expert (Pelgrim et al., submitted).Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review
Hoe groot een verandering van wat men gewend is moet zijn, om een persoon adaptieve expert te noemen is geen eenduidigheid over. In een review van reviews van Pelgrim en collega’s (submitted),Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review
zien we dat een onderscheid gemaakt wordt tussen problemen die nieuw zijn voor de lerende en problemen die nieuw zijn voor de hele wereld, zoals bijvoorbeeld na de aanslagen op 9/11, waarbij het vliegverkeer wereldwijd was ontregeld doordat vliegtuigen ineens allemaal tegelijkertijd terug moesten keren naar waar ze vandaan kwamen. Dit was een situatie die verkeersleiders nog nooit eerder hadden meegemaakt en waarbij bestaande protocollen niet toepasbaar waren. Schwartz et al. (2005)Schwartz, D., Bransford, J., & Sears, D. (2005). Efficiency and innovation in transfer. In J. Mestre (Ed.), Transfer of learning from a modern multidisciplinary perspective (pp. 1-51). Information Age Publishing.
positioneren routine experts en adaptieve experts in een assenstelsel van twee dimensies van leren en kennisoverdracht: innovatie en efficiëntie. Mensen die hoog scoren op efficiëntie kunnen snel de juiste kennis en vaardigheden opvragen en nauwkeurig toepassen om een probleem op te lossen of een verklaring te begrijpen. De routine expert kan dit efficiënt doen tijdens de uitvoering van routine taken, de adaptieve expert kan dit ook tijdens nieuwe, onvoorziene of onvoorspelbare situaties. Efficiëntie hoeft innovatie en creativiteit dus niet in de weg te staan. Om studenten goed voor te bereiden op hun toekomst, is het belangrijk dat hun onderwijs gericht is op het stimuleren van de ontwikkeling van zowel routine alsook adaptieve expertise en dus niet één van beiden. Volgens Schwartz et al. (2005)Schwartz, D., Bransford, J., & Sears, D. (2005). Efficiency and innovation in transfer. In J. Mestre (Ed.), Transfer of learning from a modern multidisciplinary perspective (pp. 1-51). Information Age Publishing.
wordt adaptieve expertise ontwikkeld in situaties waarbij efficiëntie en innovatie in balans zijn; je bevindt je dan in de ‘optimale aanpassingscorridor’. De mate van verandering die een individu aankan, verschilt logischerwijs ook tussen startende studenten en ervaren professionals.

Figuur 1: Ontwikkeling van adaptieve expertise. Aangepast overgenomen uit Bransford et al., 2005.

Het ontwikkelen van adaptieve expertise in het hoger onderwijs

In hoeverre is het huidige hoger onderwijs ingericht voor het ontwikkelen van adaptieve expertise? Uit onderzoek in het gezondheidsonderwijs weten we bijvoorbeeld dat zorgprofessionals overwegend gericht zijn op het ontwikkelen van routinematige expertise (Duitsman et al., 2019).Duitsman, M. E., Fluit, C.R.M.G., Van der Goot, W. E., Ten Kate-Booij, M., De Graaf, J., & Jaarsma, D. A. (2019). Judging residents’ performance: a qualitative study using grounded theory. BMC medical education, 19(1), 1-9. https://doi.org/10.1186/s12909-018-1446-1
Deels heeft dit te maken met het feit dat opleidingen (zowel beroepsgericht als niet beroepsgericht) zich focussen op het aanleren van routinematige expertise. Voor het ontwikkelen van adaptieve expertise is het belangrijk dat studenten in een context geplaatst worden waar een beroep gedaan wordt op adaptieve expertise. Studenten gaan hierbij bij voorkeur aan de slag met authentieke, slecht gestructureerde vraagstukken (Bohle Carbonell et al., 2014;Bohle Carbonell, K., Stalmeijer, R. E., Könings, K. D., Segers, M., & Van Merriënboer, J. J. G. (2014). How experts deal with novel situations: A review of adaptive expertise. Educational Research Review, 12(1), 14-29. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2014.03.001
Pelgrim et al., submitted).Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review
Bij slecht gestructureerde vraagstukken zijn er meerdere onbekende aspecten van het probleem. De probleemdefinitie kan onvolledig zijn, de aanpak om het probleem op te lossen kan onbekend zijn, het einddoel is niet duidelijk vastgesteld of er is geen eenduidige oplossing voor handen. Activiteiten die het bovenstaande ondersteunen, onderscheiden zich vaak van meer routinematige taken door een hoge mate van authenticiteit, taakcomplexiteit en een mate van vrijheid of autonomie. De uitdaging is om de lerende in een situatie te brengen, waarin hij/zij wordt uitgedaagd om te experimenteren en ontdekken. Dit daagt uit tot probleemoplossing in interactie met anderen, waarin het inbrengen van innovatieve ideeën en benaderingen wordt ondersteund
(Bohle Carbonell et al., 2014;Bohle Carbonell, K., Stalmeijer, R. E., Könings, K. D., Segers, M., & Van Merriënboer, J. J. G. (2014). How experts deal with novel situations: A review of adaptive expertise. Educational Research Review, 12(1), 14-29. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2014.03.001
Pelgrim e.a. submitted).Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review
 

Uit de review van reviews (Pelgrim et al., submitted)Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review
blijkt dat inhoudelijke, domeinspecifieke (vakinhoudelijke) kennis en zogenaamde declaratieve kennis (feiten, procedures: "Knowing what and why") is gerelateerd aan adaptieve expertise. Het is echter nog onbekend of dit voorwaardelijk is voor de ontwikkeling van adaptieve expertise of een uitkomst is van deze ontwikkeling. Het lijkt belangrijk om de balans te bewaken tussen het ontwikkelen van adaptieve expertise en routinematige expertise
(Fluit & Nieuwenhuis, 2021).Fluit, C.R.M.G., & Nieuwenhuis, L. (2021). Adaptieve expertiseontwikkeling en aansluiting op de arbeidsmarkt. NRO Symposium Hoger Onderwijs - opleiden voor een veranderende arbeidsmarkt. Thema 4 - Lia Fluit.pdf (onderwijskennis.nl)
Wanneer er teveel aandacht is voor het ontwikkelen van routinematige expertise, dan ontwikkelt de student onvoldoende aanpassingsvaardigheden. Wanneer er teveel nadruk ligt op het ontwikkelen van adaptieve expertise en slecht gestructureerde contexten, dan kan de student gefrustreerd raken op het moment dat hij daar nog niet aan toe is vanwege het ontbreken van bepaalde kennis en vaardigheden.

De rol van de docent in adaptieve expertiseontwikkeling

De rol van de docent of opleider in de ontwikkeling van adaptieve expertise bij studenten is cruciaal. Pelgrim en collega’s (submitted)Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review
vonden in hun review van literatuur over adaptieve expertise het belang van:

  • een responsieve houding van docenten of leidinggevenden;
  • het creëren van een ondersteunende leer- of werkomgeving;
  • het aanmoedigen van studenten om op onderzoek uit te gaan;
  • het tonen van zowel transactioneel (taakgericht) leiderschap, als transformationeel leiderschap (vanuit een inspirerende visie motiveren tot anders handelen).

Ook heeft de docent of opleider een belangrijke rol in het stimuleren van kritische reflectie. Bijvoorbeeld wanneer er fouten worden gemaakt of, beter gezegd, wanneer er onverwachte uitkomsten zijn bij het uitproberen van nieuwe werkwijzen. Immers: experimenteren en fouten maken hebben vooral nut, als daarvan wordt geleerd. Door te reflecteren kunnen (bestaande) mentale modellen waarom iets werkt mogelijk worden herzien en benut om tot nieuwe inzichten en handelingswijzen te komen.

Deze docentrollen lijken op zich niet zo nieuw, maar het is cruciaal dat de complexiteit van de taak in de authentieke situatie intact blijft (en dus niet zoals bij routine taken vaak gradueel wordt opgebouwd). Bovendien weet de docent of opleider zelf ook de oplossing niet en is hierin zelf ook lerende. De docent kan dus zelf ook niet altijd varen op zijn/haar eigen routine expertise. De rol van de opleider in de ontwikkeling van adaptieve expertise wordt momenteel nog nader onderzocht. Zie voor meer informatie www.adaptatwork.nl

Docenten in het hoger onderwijs staan voor de uitdaging om onderwijs te ontwikkelen en te geven dat uitdaagt tot de ontwikkeling van zowel routine expertise als adaptieve expertise bij studenten. Om de lerende in authentieke situaties te brengen en effectieve werk-gebaseerde leerprogramma’s te kunnen ontwikkelen is het van belang om de werelden van het hoger onderwijs en de beroepspraktijk met elkaar te verbinden en over professionele grenzen heen te stappen. Als we inzoomen op de rol van de docent in adaptieve expertiseontwikkeling bij studenten, hebben zij een belangrijke taak in het inrichten van het onderwijs hiervoor. De ontwikkeling van adaptieve expertise naast routine expertise vraagt ook van docenten zelf om bij de ontwikkeling van onderwijs/opleiding over de grenzen van opleiding en werkveld heen te kijken. De rol van broker, grenswerker of webber staat hierbij centraal (Kuijer-Siebelink et al., 2020;Kuijer-Siebelink, W., Tankink, T., De Vries, E., & Nieuwenhuis, L. (2020). Strategisch organiseren van werken in de driehoek onderwijs, onderzoek en praktijk. HAN University of Applied Sciences. https://www.han.nl/onderzoek/werkveld/projecten/werken-in-de-driehoek/
Oonk et al., Oonk, C., Gulikers, J.T.M., Den Brok, P.J., Wesselink, R., Beers, P.J., & Mulder, M. (2020). Teachers as brokers: adding a university-society perspective to higher education teacher competence profiles. Higher Education, 80, 701–718. https://doi.org/10.1007/s10734-020-00510-9
2020).Oonk, C., Gulikers, J.T.M., Den Brok, P.J., Wesselink, R., Beers, P.J., & Mulder, M. (2020). Teachers as brokers: adding a university-society perspective to higher education teacher competence profiles. Higher Education, 80, 701–718. https://doi.org/10.1007/s10734-020-00510-9
Docenten die deze nieuwe rol aannemen werken in verschillende systeemwerelden (bijvoorbeeld onderwijs en praktijk of onderzoek en onderwijs) en hebben ook de taak om hier expliciet verbindingen tussen te leggen (Barry et al., 2019;Barry, M., De Groot, E., Baggen, Y., Smalbrugge, M., Moolenaar, N., Bartelink, M.L.E., Damoiseaux, R.A.M.J., Scherpbier, N., & Kluijtmans, M. (2019). Understanding the broker role of clinician–scientists: a realist review on how they link research and practice. Academic Medicine, 94(10), 1589-1598. 10.1097/ACM.0000000000002819
Oonk et al., 2020).Oonk, C., Gulikers, J.T.M., Den Brok, P.J., Wesselink, R., Beers, P.J., & Mulder, M. (2020). Teachers as brokers: adding a university-society perspective to higher education teacher competence profiles. Higher Education, 80, 701–718. https://doi.org/10.1007/s10734-020-00510-9
Deze grensrol is vaak minder goed afgebakend en gepositioneerd dan bestaande professionele rollen en betreft het fungeren als verbindende link tussen onderwijs en praktijk of tussen verschillende praktijken. Omdat van toekomstige professionals ook wordt gevraagd dat ze meer aan boundary crossing en netwerken kunnen doen, dienen brokers tegelijkertijd als belangrijk rolmodel voor studenten.

Een nieuwe kijk op docentprofessionalisering

De hierboven geschetste veranderende docentrol vraagt ook om een andere kijk op docentprofessionalisering. In traditionele docentprofessionaliseringsprogramma’s gericht op de bestaande curricula, waarin kennisoverdracht en routine expertise centraal staan, ligt de focus op klassikaal onderwijs (formeel opleiden) en op didactiek. De focus van nieuwe docentprofessionaliseringsactiviteiten en -programma’s zal meer gaan liggen op de ontwikkeling van en begeleiding tijdens het leren in open-einde leeromgevingen en tijdens niet-routine taken in de setting van de leerwerkplek. Er zijn verschillende lokale initiatieven gericht op de ontwikkeling van de broker rol, bijvoorbeeld bij de WUR de HAN University of Applied Sciences en Fontys Hogescholen. Momenteel loopt er een breed onderzoek naar professioneel leren en ontwikkelen van docenten in het hoger onderwijs (Vermunt et al., 2020).https://www.nro.nl/onderzoeksprojecten/professioneel-leren-en-ontwikkelen-van-docenten-het-hoger-onderwijs-wat-werkt
Het is nu nog te vroeg om uitspraken te kunnen doen over hoe we docenten zouden kunnen ondersteunen met betrekking tot bijvoorbeeld hedendaagse vormen van werkplekleren voor adaptieve expertiseontwikkeling. Landelijke kaders en kwaliteitsafspraken rondom docentprofessionalisering, zoals de Basiskwalificatie Onderwijs (BKO) en de Basiskwalificatie Didactische Bekwaamheid (BDB), staan voor de uitdaging om docenten/opleiders beter voor te bereiden op het overbruggen van onderwijs en praktijk en bij de integratie van interprofessioneel onderwijs in de opleidingscurricula.

Studenten als gemotiveerde, zelfsturende en adaptieve beroepsprofessionals

Van hogescholen en universiteiten wordt verwacht dat ze adaptieve professionals afleveren (Nieuwenhuis, et al., 2021).Nieuwenhuis, A.F.M., Fluit, C.R.M.G., & Kuijer-Siebelink, W. (2021). Adaptivity between professional learning and education: the development of flexible expertise in work-based-settings. The SAGE Handbook of Learning and Work, 115. https://dx.doi.org/10.4135/9781529757217.n8
Tegelijkertijd is er in het hoger onderwijs een ontwikkeling gaande rondom flexibilisering en personalisering van het onderwijs. Van studenten wordt dus ook in toenemende mate verwacht dat zij hun eigen (onderwijs)loopbaan inrichten. Startende studenten moet steeds meer loopbaankeuzes maken tijdens de opleiding. Zij hebben hierbij te maken met een leeromgeving die steeds minder vaste vorm heeft en een toekomst die steeds meer onzekerheid kent. Het omgaan met verandering geldt niet alleen tijdens de opleiding, maar ook tijdens beroepsuitoefening. Studenten die nu hoger onderwijs volgen zijn in hun uiteindelijke loopbaan steeds vaker werkzaam in beroepen die nog niet bestonden toen zij begonnen met hun studie of waarvoor ze initieel niet zijn opgeleid. De complexiteit aan keuzes, veranderlijkheid en verantwoordelijkheid tijdens de beroepsloopbaan vraagt veel van studenten. Bijvoorbeeld om in staat te zijn om hun eigen leren te sturen, te volgen en te evalueren (Cremers et al., 2014),Cremers, P.,  Wals,  A.E.J.,  Wesselink, R., Nieveen, N., & Mulder, M. (2014). Self-directed lifelong learning in hybrid learning configurations. International Journal of Lifelong Education, 33(2), 207-232. https://doi.org/10.1080/02601370.2013.838704
niet alleen tijdens hun initiële onderwijsloopbaan, maar gedurende hun hele loopbaan als professional. 
Hoe studenten omgaan met leren is in belangrijke mate verbonden met hun intenties of motivatie voor leren. Zo verwerken studenten leerinhouden op meer diepgaande wijze wanneer zij het leren meer vanuit interne dan externe drijfveren motiveren (Kyndt et al., 2014).Kyndt, E., Donche, V., Gijbels, D., Mertens, E. & Van Petegem, P. (2014). Individuele verschillen in werkplekleren bij leraren in opleiding: een kwestie van motivatie? Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 32(2), 181-194. getfile.php (tvho.nl)

Kenmerken als motivatie en zelfsturend leren hebben niet alleen een relatie met adaptiviteit (Kua et al., 2021;Kua, J., Lim, W.S., Teo, W., & Edwards, R.A. (2021). A scoping review of adaptive expertise in education. Medical Teacher, 43, 347-355. 10.1080/0142159X.2020.1851020
Pelgrim et al., submitted),Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review
ze zijn ook voorspellend voor studentenwelzijn en
studiesucces (Vallerand & Ratelle, 2002).Vallerand R.J., & Ratelle, C.F. (2002). Intrinsic and extrinsic motivation: A hierarchical model. In The Motivation and Self-determination of Behavior: Theoretical and Applied Issues, Deci E.L., Ryan, R.M. (eds). University of Rochester Press.
In het Nederlandse onderwijs blijken echter veel studenten een lage intrinsieke motivatie te kennen of met name extrinsiek gemotiveerd zijn (Vansteenkiste et al, 2004).Vansteenkiste M., Simons, J., Lens, W., Sheldon, K.M., & Deci, E.L. (2004). Motivating learning, performance, and persistence: the synergistic effects of intrinsic goal contents and autonomy-supportive contexts. Journal of Personality and Social Psychology, 87(2), 246-260. https://doi.org/10.1037/0022-3514.87.2.246
Een van de oorzaken hiervoor lijkt te liggen in het feit dat het Nederlandse onderwijs sterk aanbod-gestuurd is. Vanuit een vaststaand curriculum of examenprogramma wordt bepaald wat er geleerd wordt, op welk moment en in welke volgorde. Studenten leren hiermee niet om zelf, vanuit intrinsieke motivatie, hun eigen (onderwijs)loopbaan vorm te geven. Open, flexibele en authentieke curriculumontwikkeling is nodig (Vreuls et al., 2022).Vreuls, J., Koeslag-Kreunen, M., Van der Klink, M., Nieuwenhuis, L., & Boshuizen, H. (2022). Responsive curriculum development for professional education: Different teams, different tales. The Curriculum Journal, 00, 1-24. https://doi.org/10.1002/curj.155
Het bevorderen van zelfsturend leren en motivatie kan bijdragen aan zowel het welzijn van studenten, als ook aan het beter voorbereid zijn op een leven lang leren en het ontwikkelen van adaptieve expertise.

Motivatie, zelfsturing en zelfsturend leren bevorderen 

Een van de belangrijkste theorieën rondom het thema motivatie is de zelfdeterminatietheorie van Ryan en Deci (Ryan & Deci, 2000).Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. The American psychologist, 55(1), 68-78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68
Hun uitgangspunt is dat mensen van nature gemotiveerd zijn om te leren. Gevoelens van autonomie, competentie en verbondenheid zijn hierbij belangrijke componenten. Een veelgenoemde aanpak om studenten op te leiden tot gemotiveerde, zelfsturende professionals is studenten laten leren in een authentieke leersituatie. Ook adaptieve expertiseontwikkeling is gebaat bij deze authentieke leersituaties, zoals hierboven reeds beschreven is.
 Het hoger onderwijs staat voor de uitdaging om zulke open, flexibele en authentieke curriculumontwikkeling vorm te geven (Vreuls et al., 2022).Vreuls, J., Koeslag-Kreunen, M., Van der Klink, M., Nieuwenhuis, L., & Boshuizen, H. (2022). Responsive curriculum development for professional education: Different teams, different tales. The Curriculum Journal, 00, 1-24. https://doi.org/10.1002/curj.155

Onderzoek laat wel zien dat het ook in authentieke leersituaties lastig is voor studenten om zelfsturend leren te ontwikkelen (Cremers et al., 2014).Cremers, P.,  Wals,  A.E.J.,  Wesselink, R., Nieveen, N., & Mulder, M. (2014). Self-directed lifelong learning in hybrid learning configurations. International Journal of Lifelong Education, 33(2), 207-232. https://doi.org/10.1080/02601370.2013.838704
Authentieke ervaringen vormen wel een goed startpunt voor de ontwikkeling van het vermogen om een leven lang zelfgestuurd te leren, maar het ontwerp van de leersituatie is cruciaal. Cremers et al. (2014)Cremers, P.,  Wals,  A.E.J.,  Wesselink, R., Nieveen, N., & Mulder, M. (2014). Self-directed lifelong learning in hybrid learning configurations. International Journal of Lifelong Education, 33(2), 207-232. https://doi.org/10.1080/02601370.2013.838704
onderstrepen dat het ontwerpen van authentieke leersituaties in meerdere cycli moet gebeuren. Hierbij wordt een aantal stappen steeds herhaald:

  • diagnose en doelen stellen;
  • plannen hoe deze doelen te halen zijn;
  • monitoren van de voortgang met gebruikmaking van feedback uit verschillende bronnen, maar zeker van werkende professionals;
  • en evalueren op basis van vastgestelde criteria of de doelen zijn gehaald.

Hiernaast speelt bij het ontwerp van leerinterventies om de ontwikkeling van zelfsturend leren te bevorderen  instructie en feedback van de docent een rol. Ook een duidelijk omschreven beroepsprofiel inclusief kerncompetenties en professionele taken waarop studenten hun leerdoelen kunnen baseren helpt bij deze ontwikkeling. Bovendien ervaren studenten en docenten zelfsturend leren als een nieuwe, actievere, leerstrategie, waarbij altijd een zekere mate van ongemak, angst en onzekerheid een rol speelt. Hierom is het belangrijk om in het oog te houden dat dit negatieve emotionele en motivationele consequenties kan hebben voor studenten. Open staan voor suggesties en verbeteringen vanuit studenten kan weerstand wegnemen.

Van Woezik (2020)Van Woezik, T.E.T. (2020). Making self-directed learning work (proefschrift). Radboud University. https://hdl.handle.net/2066/226617
beschrijft zelfgestuurd leren ook als een leerstrategie die vraagt om een andere manier van toetsen. De vaak voorkomende examens en projectrapportages sluiten niet goed aan bij de mate van kritisch denken die zelfsturend leren vraagt. Ze beschrijft in haar proefschrift dat de ontwikkeling van het vermogen om zelfsturend te leren een bepaalde mate van autonomie bij studenten vraagt. Dit gevoel van autonomie kan bevorderd worden door het vergroten van een competentiegevoel bij studenten. Ook door in te zetten op een verbeterd gevoel van verbondenheid met andere studenten (peers) en docenten, kan het gevoel van competentie worden vergroot. Van Woezik adviseert hierom om in te zetten op het vergroten van groepscohesie, zodat studenten meer geneigd zijn om hun kritische feedback met elkaar te delen. Het creëren van een creatieve (leer)omgeving kan daarnaast hiërarchie doorbreken en open communicatie stimuleren, wat studenten helpt bij het reflecteren op hun persoonlijke en professionele ontwikkeling.

Stimuleren van adaptieve expertiseontwikkeling in het onderwijs

De uitdaging voor het hoger onderwijs is het ontwikkelen van onderwijsprogramma's waarin studenten de mogelijkheid krijgen om naast routine expertise ook adaptieve expertise te ontwikkelen. Samenwerking met (innovatieve) praktijken in de beroepspraktijk is een sine-qua-non en vraagt om responsieve curriculumontwikkeling. Belangrijke rollen zijn weggelegd voor de aard van de opdrachten waar studenten aan werken, de ruimte en vrijheid die studenten hebben in hun ontwikkeling, hoe het ‘samen werken’ en ‘samen leren’ wordt vormgegeven, welke support geboden wordt en hoe (en of) een veilige leeromgeving wordt gecreëerd. Mede hierdoor kan het leerpotentieel op de grens van opleiding en werk optimaal benut worden om professionals op te leiden die in staat zijn gemotiveerd, zelfgestuurd en adaptief te handelen en daarvan te leren voor nieuwe, onbekende situaties.

  • Referenties

    Akkerman, S. F., & Bakker, A. (2011). Boundary crossing and boundary objects. Review of educational research, 81(2), 132-169. https://doi.org/10.3102/0034654311404435

    Barry, M., De Groot, E., Baggen, Y., Smalbrugge, M., Moolenaar, N., Bartelink, M.L.E., Damoiseaux, R.A.M.J., Scherpbier, N., & Kluijtmans, M. (2019). Understanding the broker role of clinician–scientists: a realist review on how they link research and practice. Academic Medicine, 94(10), 1589-1598. 10.1097/ACM.0000000000002819

    Bohle Carbonell, K., Stalmeijer, R. E., Könings, K. D., Segers, M., & Van Merriënboer, J. J. G. (2014). How experts deal with novel situations: A review of adaptive expertise. Educational Research Review, 12(1), 14-29. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2014.03.001

    Bohle Carbonell, K., & Van Merriënboer, J.J.G. (2020). Adaptive expertise. In: P. Ward, J.M. Schraagen, J. Gore & E. Roth (Eds.), The Oxford handbook of expertise. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198795872.013.12 

    Bransford, J., Derry, S., Berliner, D., & Hammerness, K. (2005). Theories of learning and their roles in teaching. In L. DarlingHammond & J. Bransford (Eds.), Preparing teachers for a changing world: What teachers should learn and be able to do (pp. 40-87). San Francisco, CA: Jossey-Bass.

    Chan, S. (2014). Crafting an occupational identity: Learning the precepts of craftmanship through apprenticeship. Vocations and Learning, 7(3), 313-330. 10.1007/s12186-014-9117-9

    Cremers, P.,  Wals,  A.E.J.,  Wesselink, R., Nieveen, N., & Mulder, M. (2014). Self-directed lifelong learning in hybrid learning configurations. International Journal of Lifelong Education, 33(2), 207-232. https://doi.org/10.1080/02601370.2013.838704 

    Dauwerse, L., De Vijlder, F., & Weijze, S. (2019). De netwerkprofessional: een lerende werker. In: W. Kuijer-Siebelink, S. Weijzen & F. De Vijlder (red.) Grensoverstijgend samenwerken, leren en opleiden in het sociaal en gezondheidsdomein. HAN University of Applied Sciences. Geraadpleegd op 17 mei 2022, van https://www.han.nl/projecten/2021/succesvol-samenwerken-in-wijknetwerken/toolbox/kennisproducten/5330-BoekjeGrensoverstijgendsamenwerkenenlerenONLINE.pdf

    Duitsman, M. E., Fluit, C.R.M.G., Van der Goot, W. E., Ten Kate-Booij, M., De Graaf, J., & Jaarsma, D. A. (2019). Judging residents’ performance: a qualitative study using grounded theory. BMC medical education, 19(1), 1-9. https://doi.org/10.1186/s12909-018-1446-1 

    Fluit, C.R.M.G., & Nieuwenhuis, L. (2021). Adaptieve expertiseontwikkeling en aansluiting op de arbeidsmarkt. NRO Symposium Hoger Onderwijs - opleiden voor een veranderende arbeidsmarkt. Thema 4 - Lia Fluit.pdf (onderwijskennis.nl)

    Gibbons, M., Limoges, C., Nowotny, H., Schwartzman, S., Scott, P., & Trow, M. (1994). The new production of knowledge: The dynamics of science and research in contemporary societies. Sage. https://dx.doi.org/10.4135/9781446221853 

    Hager, P. (2019). VET, HRD, and workplace learning: Where to from here? In D. Guile, & L. Unwin (red.), The Wiley Handbook of Vocational Education and Training (pp. 63-80). Wiley Blackwell. 10.1002/9781119098713  

    Hatano, G., & Inagaki, K. (1986). Two courses of expertise. In H. Stevenson, H. Azuma, & K. Hakuta (Eds.), Child development and education in Japan (pp.262–272). Freeman.

    Kua, J., Lim, W.S., Teo, W., & Edwards, R.A. (2021). A scoping review of adaptive expertise in education. Medical Teacher, 43, 347-355. 10.1080/0142159X.2020.1851020

    Kuijer-Siebelink, W., Tankink, T., De Vries, E., & Nieuwenhuis, L. (2020). Strategisch organiseren van werken in de driehoek onderwijs, onderzoek en praktijk. HAN University of Applied Sciences. https://www.han.nl/onderzoek/werkveld/projecten/werken-in-de-driehoek/

    Kyndt, E., Donche, V., Gijbels, D., Mertens, E. & Van Petegem, P. (2014). Individuele verschillen in werkplekleren bij leraren in opleiding: een kwestie van motivatie? Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, 32(2), 181-194. getfile.php (tvho.nl)

    Nieuwenhuis, A.F.M., Fluit, C.R.M.G., & Kuijer-Siebelink, W. (2021). Adaptivity between professional learning and education: the development of flexible expertise in work-based-settings. The SAGE Handbook of Learning and Work, 115. https://dx.doi.org/10.4135/9781529757217.n8

    Oonk, C., Gulikers, J.T.M., Den Brok, P.J., Wesselink, R., Beers, P.J., & Mulder, M. (2020). Teachers as brokers: adding a university-society perspective to higher education teacher competence profiles. Higher Education, 80, 701–718. https://doi.org/10.1007/s10734-020-00510-9 

    Pelgrim, E.A.M., Hissink, E., Bus, L., Van Der Schaaf, M., Nieuwenhuis, A.F.M., Van Tartwijk, J.W.F. & Kuijer-Siebelink, W. Professionals’ adaptive expertise and adaptive performance in educational and workplace settings: an overview of reviews. Submitted for review

    Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. The American psychologist, 55(1), 68-78. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.1.68

    Schwartz, D., Bransford, J., & Sears, D. (2005). Efficiency and innovation in transfer. In J. Mestre (Ed.), Transfer of learning from a modern multidisciplinary perspective (pp. 1-51). Information Age Publishing.

    Spiro, R.J., Feltovich, P.J., Gaunt, A., Hu, Y., Klautke, H., Cheng, C., Clemente, I., Leahy, S., & Ward, P. (2019). Cognitive flexibility theory and the accelerated development of adaptive readiness and adaptive response to novelty. In: P. Ward, J.M. Schraagen, J. Gore & E. Roth (Eds.), The Oxford handbook of expertise. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198795872.001.0001 

    Vallerand R.J., & Ratelle, C.F. (2002). Intrinsic and extrinsic motivation: A hierarchical model. In The Motivation and Self-determination of Behavior: Theoretical and Applied Issues, Deci E.L., Ryan, R.M. (eds). University of Rochester Press.

    Vansteenkiste M., Simons, J., Lens, W., Sheldon, K.M., & Deci, E.L. (2004). Motivating learning, performance, and persistence: the synergistic effects of intrinsic goal contents and autonomy-supportive contexts. Journal of Personality and Social Psychology, 87(2), 246-260. https://doi.org/10.1037/0022-3514.87.2.246

    Van Tartwijk, J., Van Dijk, E., Kluijtmans, M., & Van der Schaaf, M. (2020). Hoe leraren hun expertise ontwikkelen. In: Snoek, M., Van Tartwijk, J. & Pauw, I. (Reds.) (2020). Leraar: een professie met perspectief. Deel 1: Een veelzijdig beroepsbeeld. Meppel: Ten Brink Uitgevers. ISBN: 978 90 77866 54 2

    Van Woezik, T.E.T. (2020). Making self-directed learning work (proefschrift). Radboud University. https://hdl.handle.net/2066/226617 

    Vreuls, J., Koeslag-Kreunen, M., Van der Klink, M., Nieuwenhuis, L., & Boshuizen, H. (2022). Responsive curriculum development for professional education: Different teams, different tales. The Curriculum Journal, 00, 1-24. https://doi.org/10.1002/curj.155

    Ward, P., Gore, J., Hutton, R., Conway, G. E., & Hoffman, R. R. (2018). Adaptive skill as the conditio sine qua non of expertise. Journal of applied research in memory and cognition, 7(1), 35-50. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.jarmac.2018.01.009

    World Health Organization. (2010). Framework for action on interprofessional education and collaborative practice. Geneva: WHO. Geraadpleegd op 17 mei 2022, van https://www.who.int/publications/i/item/framework-for-action-on-interpr… 

  • Verwijzen naar dit artikel

    Volledige referentie: De Lange, M., Engbers, R., Fluit, L., Kuijer-Siebelink, W., & Peters, M. (2022). Het opleiden van professionals voor de toekomst. Onderwijskennis.nl (NRO). Geraadpleegd op [dag maand jaar], van https://www.onderwijskennis.nl/node/3035

    Korte verwijzing in de tekst: (De Lange et al., 2022) 

    Meer informatie: bekijk de disclaimer.


Mogen we je iets vragen?

Ga je deze informatie gebruiken in het onderwijs?
Wat vind je van de leesbaarheid van deze pagina?
In welke onderwijssector werk je?

Wil je nog iets anders kwijt? Laat het ons weten via het feedback-formulier.

Privacyverklaring

Wij gaan zorgvuldig om met persoonsgegevens. Lees hierover meer in onze privacyverklaring.

Gerelateerd